αστεροειδείς ή μικροί πλανήτες

Ουράνια σώματα που ανήκουν στο ηλιακό πλανητικό μας σύστημα. Παρουσιάζουν τα ίδια χαρακτηριστικά με τους πλανήτες, αλλά επειδή οι διαστάσεις τους είναι πολύ μικρότερες και προπάντων επειδή η λαμπρότητά τους είναι αμυδρή, η παρατήρηση και η μελέτη τους αποβαίνουν πολύ δύσκολες. Οι α. ανακαλύφθηκαν μόλις στις αρχές του 19ου αι. (1 Ιανουαρίου 1801), όταν o αστρονόμος Τζουζέπε Πιάτσι, του αστεροσκοπείου του Παλέρμο, διέκρινε στον ουρανό τον πρώτο α., που ονομάστηκε Δήμητρα. Αργότερα διαπιστώθηκε ότι o α. αυτός ανήκε στο πλανητικό μας σύστημα, γιατί παρουσίαζε το πιο εμφανές χαρακτηριστικό ενός πλανήτη, δηλαδή κάθε βράδυ βρισκόταν σε διαφορετική θέση στον ουρανό αναφορικά με τους άλλους αστέρες· έπρεπε συνεπώς να είναι κοντινός και να περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο. Στη συνέχεια ανακαλύφθηκαν και άλλοι α. Το 1802 η Παλλάς, το 1804 η Ήρα, το 1807 η Εστία κ.ά. Στο τέλος του 19ου αι. είχαν ανακαλυφθεί περίπου 300. Από τότε η μέθοδος παρατήρησης των ουράνιων σωμάτων πλουτίστηκε με τη φωτογραφία και έτσι η αναζήτηση και η ανακάλυψη των α. έγινε πιο εύκολη και πιο αποτελεσματική. Αμέσως μετά την ανακάλυψη των α. άρχισε και η συστηματική επιστημονική μελέτη τους με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια. Παρά το πολύ μικρό μέγεθός τους έγινε δυνατός ο υπολογισμός της διαμέτρου και της τροχιάς γύρω από τον Ήλιο. Γνωρίζουμε σήμερα με σχετικά μεγάλη προσέγγιση τη διάμετρο των μεγαλύτερων α. H Δήμητρα έχει διάμετρο 767 χλμ., η Παλλάς 489, η Εστία 386 και η Ήρα 193. Αλλά, παρά την ακρίβεια των υπολογισμών, δεν μπορούμε να είμαστε και απόλυτα βέβαιοι για τους αριθμούς που προέκυψαν. Δεν αποκλείεται η διάμετρος της Εστίας να είναι 652 χλμ. και της Ήρας 326. Οι άλλοι α., που έχουν μικρότερες διαστάσεις, όπως διαπιστώθηκε από τις αστρονομικές παρατηρήσεις, έχουν διάμετρο που μόλις προσεγγίζει τα 3-4 χλμ. Αντίθετα, οι τροχιές τους μας είναι γνωστές με αρκετή ακρίβεια. Οι περισσότερες από αυτές βρίσκονται ανάμεσα στις τροχιές του Άρη και του Δία. H κατανομή όμως των α. στην ουράνια ζώνη που κατέχουν δεν είναι ομοιόμορφη, γιατί οι α. διανύουν διαφορετικές τροχιές. Για παράδειγμα, η τροχιά του α. Ιντάλγκο έχει περιήλιο κοντά στην τροχιά του Άρη και αφήλιο στην τροχιά του Κρόνου, ο Άδωνις έχει τροχιά πολύ επιμήκη, που το περιήλιό της αγγίζει σχεδόν την τροχιά του Ερμή και το αφήλιό της βρίσκεται μεταξύ Άρη και Δία. H λαμπρότητα των α., όπως προκύπτει από μετρήσεις με τα σύγχρονα φωτομετρικά μέσα, είναι πολύ μεταβλητή. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι α. δεν έχουν σχήμα σφαιρικό και περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό τους μόνο πάνω στον έναν άξονα. Κατά συνέπεια, το φως του Ήλιου που ανακλούν προς τη Γη δεν είναι πάντοτε το ίδιο και φαίνεται ότι συνεχώς μεταβάλλεται. Άλλο σπουδαίο χαρακτηριστικό ορισμένων α. είναι το γεγονός ότι έχουν τροχιές οι οποίες δεν βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο των άλλων α. και των μεγάλων πλανητών, αλλά παρουσιάζουν μεγάλη κλίση. H τροχιά του Ιντάλγκο, για παράδειγμα, παρουσιάζει κλίση 43° ως προς την εκλειπτική. Για τη μάζα των α. λίγα γνωρίζουμε με ακρίβεια. Έγιναν προσπάθειες να υπολογιστεί η μάζα για τους μεγαλύτερους από αυτούς, των οποίων οι όγκοι ήταν γνωστοί, με βάση την προϋπόθεση ότι η πυκνότητά τους θα ήταν της τάξης του στερεού φλοιού της Γης. Από τους υπολογισμούς που έγιναν με βάση την προϋπόθεση αυτή, προέκυψε ότι η ολική μάζα όλων μαζί των α. είναι περίπου 3.000 φορές μικρότερη από αυτήν της Γης. Όλα αυτά τα στοιχεία, αν θεωρηθούν σε συσχετισμό με εκείνα που προέκυψαν από τη μελέτη του πλανητικού μας συστήματος, αποκτούν θεμελιώδη σημασία για να διατυπωθεί μια θεωρία σχετική με την προέλευση του ηλιακού μας συστήματος. Το γεγονός ότι μερικοί α. παρουσιάζουν χαρακτηριστικά που δεν συμφωνούν πλήρως με εκείνα του πλανητικού συστήματος έκανε πολλούς αστρονόμους να πιστεύουν ότι o σχηματισμός τους οφείλεται σε αιτία ανεξάρτητη, αν όχι ξένη, προς το πλανητικό μας σύστημα. Διατυπώθηκε δηλαδή η υπόθεση ότι οι α. αποτελούν τα θραύσματα ενός πλανήτη, o οποίος βρισκόταν μεταξύ του Άρη και του Δία, και θρυμματίστηκε εξαιτίας ενός ουράνιου κατακλυσμού. Εναντίον αυτής της υπόθεσης έχουν προβληθεί πολλές αντιρρήσεις. Πραγματικά, αν η προηγούμενη υπόθεση είναι ορθή, πρέπει να συμπεράνουμε ότι o υποθετικός πλανήτης δεν θα είχε μάζα κατά πολύ μεγαλύτερη του 1/3.000 της μάζας της Γης (εφόσον δηλαδή θεωρούμε ότι έχουν ανακαλυφθεί, αν όχι όλοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι πλανήτες). Αλλά η ύπαρξη ενός πλανήτη με τόσο μικρή μάζα προσέκρουε στη γενική αρμονία του ηλιακού συστήματος, γιατί φαίνεται πολύ δύσκολο να υποθέσουμε ότι θα ήταν τόσο πολύ ασταθής, ώστε να θρυμματιστεί και να διασκορπιστεί. Άλλοι αστρονόμοι αποδίδουν την προέλευση των α. σε συμπυκνώσεις ενδοαστρικής κοσμικής ύλης από τα μεταλλικά και ορυκτά αέρια και σε ποσότητες ανεπαρκείς για τον σχηματισμό ενός πραγματικού πλανήτη. Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι στο πεδίο της εξερεύνησης του διαστήματος οι πιθανότητες για έναν τεχνητό δορυφόρο που κινείται έξω από τη γήινη τροχιά να συγκρουστεί με έναν α. είναι ελάχιστες. Στην αστρονομία, οι α. χρησιμοποιήθηκαν για τον προσδιορισμό, με τρόπο πολύ ακριβή, των διαστάσεων του ηλιακού συστήματος. Οι α. φαίνονται στο τηλεσκόπιο σαν φωτεινά σημεία και έτσι είναι εύκολο στον παρατηρητή να σκοπεύει με το τηλεσκόπιό του τον ίδιο α., δηλαδή το ίδιο σημείο στον ουρανό, πράγμα αδύνατο με τους συνήθεις πλανήτες, γιατί στο τηλεσκόπιο φαίνονται σαν φωτεινοί δίσκοι με μεγάλη φωτεινή επιφάνεια. Γι’ αυτό οι αστρονόμοι έχουν κατορθώσει να υπολογίσουν την απόσταση του Ήλιου με σφάλμα που είναι μικρότερο του 1%. Αστεροειδείς οι οποίοι συγκρίνονται με το μέγεθος της Ελλάδας.